ॐ गुरुपरमात्मने नमः
- १४-३८ साधनचतुष्टयनिरूपणम्
- १५-३२ अधिकारिनिरूपणम्
- २९-३१ महावाक्यमपरोक्षज्ञानहेतुरित्यत्राक्षेपसमाधानानि
आवर्तः ३१ – द्वितीयाक्षेपस्य समाधानम् – यत्प्रतिबन्धकं न निवृत्तं तन्निवृत्तये श्रवणादि सार्थकम्
द्वितीयाक्षेपस्य समाधानम् – यत्तूक्तं महावाक्येनापरोक्षज्ञानोत्पत्यङ्गीकारे ऽपरोक्षज्ञानोत्पत्यधिकरणे ऽसंभावानाद्यनुत्पत्तेः श्रवणादीनां वैयर्थ्यं स्यादिति, तदसत्।
It is not true that due to the mahāvākya resulting in aparokṣa jñāna, asambhāvanā etc cannot arise if aparokṣa jñāna is present, and thus śravaṇa etc are useless.
भर्च्छोः कथा (संक्षेपेण)
कश्चन राजा *२ स्वामात्यं भर्च्छुनामकं चक्षुषा पश्यन्नपि विपरीतभावनया यथा न विवेद तं, तथा महावाक्येन ब्रह्मापरोक्षज्ञानोत्पत्तावपि यस्यान्तःकरणे असंभावनादिदोषाः प्रतिबन्धका वर्तन्ते, तस्य सकलङ्कं ज्ञानं नैव फलाय कल्पते। अतः प्रतिबन्धकीभूतदोषनिवृत्यर्थं तेन श्रवणादिकमवश्यमावर्तनीयम्। यस्य तु पुनर्बुद्धौ महाभाग्यवशात् रागद्वेषादिकारणीभूतासंभावनादिदोषा नैव विद्यन्ते, तस्य श्रवणादिवैयर्थ्यमिष्टमेव।
A king saw his own minister (named bharcchu) with his own eyes but did not recognize him due to viparīta bhāvanā. In the same way, even with aparokṣa jñāna of brahma arising from the mahāvāyka, one in whose mind the asambhāvanā etc doṣas that are obstacles are present, due to the contaminated jñāna, it doesn’t give it’s results. Thus, to remove the doṣas that are obstacles, one must engage in śravaṇa etc. And for those, due to great bhāgya, that do not have rāga and dveṣa in their buddhi – which are the cause for asambhāvanā etc – it is right that śravaṇa etc are of no use.
एवञ्च ज्ञानस्य साक्षात्कारणं महावाक्यमेव, न श्रवणादि। श्रवणादि तु ज्ञानप्रतिबन्धकीभूतासंभावनादिदोषापनयनमात्रं कुर्यात्। तावन्मात्रेण श्रवणाद्यपि ज्ञानसाधनमिति गौण्या वृत्त्योच्यते। तथा विवेकादिचतुष्टयमपि श्रवणाद्युपकारकतया ज्ञानसाधनमित्येवोच्यते। तथा च विवेकादिसाधनचतुष्टयसंपन्न एव अधिकारीति *३ सिद्धम्।
Thus, the direct cause of jñāna is the mahāvākya, and not śravaṇa etc. But, śravaṇa etc do remove the asambhāvanā etc doṣas which are obstacles to jñāna. Thus, śravaṇa etc are called jnāna sādhanas in a secondary sense. In the same way, the four-fold viveka etc which assist śravaṇa etc are also called jñāna sādhanas. Thus, only one who has the viveka etc sādhana catuṣṭaya is the adhikārī.
*२. इयं कथा पञ्चमतरङ्गे विव्रियते।
*३. अयं पुरुषो वेदान्तग्रन्थे, तद्विचारद्वारा आत्मज्ञाने, आत्मज्ञानद्वारा मोक्षे चाधिक्रियते।
*२. This story will be elaborately described in the fifth taraṅga.
*३. Such a person will be qualified for studying the vedānta grantha, and through vicāra on it become qualified for ātma jñāna. Through ātma jñāna, he will be qualified for mokṣa.
