मीमांसा द्विप्रकारा (१) *१ एका धर्ममीमांसा। (२) *२ अपरा ब्रह्ममीमांसा।

(१) तत्र धर्ममीमांसा पूर्वमीमांसेत्युच्यते। (२) ब्रह्ममीमांसा उत्तरमीमांसेति। (१) धर्ममीमांसा चेयं द्वादशाध्यायरूपा। सा च जैमिनिमुनिना रचिता। यज्ञादिकर्मानुष्ठानप्रकारा अत्र निरूप्यन्ते। तस्माद्विध्युक्तरीत्या कर्मानुष्ठानप्रवृत्तिरेव धर्ममीमांसाफलम्। कर्मप्रवृत्त्यान्तःकरणशुद्धिर्जायते। ततो ज्ञानम्। ज्ञानान्मोक्षः। इत्थं धर्ममीमांसाया अपि फलं मोक्ष एव। धर्ममीमांसाया द्वादशाध्यायानामर्थभेदसद्भावात्, अर्थकाठिन्यसद्भावाच्च नेह लिख्यते । जैमिनिनैव चतुर्भिरध्यायैः सङ्कर्षणकाण्डाख्यो देवताकाण्डोऽप्यकारि। तत्रोपासना नानाप्रकारा निरूप्यते। सङ्कर्षणकाण्डोऽपि धर्ममीमांसान्तर्भूत एव।

(२) ब्रह्ममीमांसा – इयं हि चतुरध्यायी। कर्ता चास्या व्यास एव। प्रत्यध्यायं चत्वारः पादाः सन्ति। तत्रापि –

(२.१) प्रथमेऽध्याये सर्वेषामुपनिषद्वाक्यानां निर्विशेषेऽद्वये प्रत्यग्ब्रह्मण्येव तात्पर्यमिति निरूपितम्।

(२.२) उपनिषद्वाक्येषु मन्दबुद्धीनां विरोधो भाति। तत्परिहारो द्वितीयेऽध्याये कथ्यते।

(२.३) तृतीयेऽध्याये ज्ञानोपासनयोः साधनं निरूप्यते।

(२.४) चतुर्थे त्वध्याये ज्ञानोपासनयोः फलम्।

इदं चोत्तरमीमांसारूपं शारीरकं शास्त्रं सर्वशास्त्राणां प्रधानभूतम्। एतदेव मुमुक्षुभिरुपादेयम्। अस्य व्याख्यानरूपा ग्रन्था यद्यपि *४ नानाप्रकाराः सन्ति।

तथापि श्रीशङ्करभगवत्पादकृतं *१ भाष्यरूपं व्याख्यानम् एव मुमुक्षुभिरत्यादरेण श्रोतव्यम्। तच्च ज्ञानद्वारा मोक्षफलमित्यतिस्पष्टमेव।