पञ्चदशीग्रन्थे विद्यारण्यस्वामिनोऽन्तःकरणाभासो जीव इत्यवोचन्। नन्वन्तःकरणाभासो जीव इत्यभ्युपगमे सुषुप्तावन्तः करणाभावाज्जीवाभावः प्रसज्येत। तथा सति प्राज्ञरूपो जीवः सुषुप्त्यभिमानी वर्तत इति प्रसिद्धिर्विरुध्येतेति चेन्न। अन्तःकरणाभासो जीव इति वदतां विद्यारण्यस्वमिनामयमाशयः अन्तःकरणात्मना परिणममानाविद्यांशप्रतिफलित आभासो जीवः। स चाविद्यांशः सुषुप्तावप्यस्ति। तस्मान्न प्राज्ञाभावप्रसङ्ग इति।

अत्रायं विशेषः – जीवेश्वरौ न *१ केवलाभासरूपौ। किन्तु मायाधिष्ठानचैतन्यम्, माया, तत्र चैतन्याभासः इत्येतत् त्र्यं मिलित्वा ईश्वरः। अविद्यांशाधिष्ठानचैतन्यम्, अविद्यांशः, तत्र चैतन्याभास इत्येतत् त्र्यं मिलित्वा जीवः। ईश्वरोपाधौ शुद्धसत्त्वगुणस्य सत्त्वात् ईश्वरे सर्वज्ञत्वसर्वशक्तिमत्त्वादिधर्मा वर्तन्ते। जीवोपाधौ मलिनसत्त्वगुणस्य सत्त्वात् जीवेऽल्पशक्तिमत्त्वकिञिज्ज्ञत्वादिधर्मा वर्तन्ते। अयमेवाभासवाद इत्युच्यते।