ज्ञानस्वरूपं साङ्ख्यन्यायादिशास्त्रेष्वन्यथान्यथा वर्णितम्। अतो महावाक्यानुसारेण ज्ञानस्वरूपमिदानीं वर्ण्यते – जीवेश्वरयोरुपाधिभूताविद्यामायाभागौ परित्यज्य तयोः प्रतीयमानं भेदं च विहाय तयोर्ज्ञानरूपो यश्चैतन्यांशस्तं भेदरहितं जानीहि। इत्थं महावाक्येषु भागत्यागलक्षणया जीवेश्वरयोरेकत्वं जानीयाः। इत्येवं वेदसारं वारं वारं विचिन्त्यात्मानं गोपाय। देहादिष्वासक्तिं कुर्वन् प्रपञ्चं मा पश्य।

उक्तमेवार्थं पुनरपि सङ्क्षिप्याह गुरुः – हे सोम्य, त्वं विनाशिदेहादिसङ्घातरूपो नासि। किन्त्वविनाशिब्रह्मरूपोऽसि। *१ वृक्षरूपः संसारो मिथ्या।

यथा नभसि नैल्यमधोमुखेन्द्रनीलकटाहरूपत्वादिकं चाविद्यमानमपि मिथ्या प्रतीयते तथा संसारोऽप्यात्मन्यविद्यमानोऽपि मिथ्या प्रतीयते। तथा चोक्तं भागवते –

अविद्यमानोऽप्यवभासते द्वयो
धातुर्धिया स्वप्नमनोरथौ यथा।
तत्कर्मसङ्कल्पविकल्पकं मनो
बुधो निरुन्ध्यादभयं ततः स्यात्॥ भा. पु. ११.२.३८॥

अर्थे ह्यविद्यमानेऽपि संसृतिर्न निवर्तते।
ध्यायतो विषानस्य स्वप्नानर्थागमो यथा॥ भा. पु. ११.२८.१३॥

इत्यादि। श्रुतिस्मृत्योः संसारस्य वृक्षरूपककल्पनादत्रापि वृक्षशब्दः संसारे प्रयुक्तः।