आत्मा आनन्दस्वरूपोऽस्ति। आत्मा यद्यानन्दरूपो न स्यात् तदा विषयसंबन्धात् स्वरूपानन्दस्य भानं न संभवेत्। विषये त्वानन्दो नास्तीति चतुर्थतरङ्ग एव प्रतिपादितम्।

विषये यद्यानन्दो भवेत् तदा यस्मिन् विषये कस्यचित्सुखं भवति तस्मिन्नेव विषयेऽन्यस्य दुःखमुत्पद्यमानं न घटेत। तथा हि अग्नेः स्पर्शेन *१ अग्निकीटस्य, सर्पदर्शनेन सर्पिण्याः, सिंहदर्शनेन सिंह्या आनन्दो भवति अन्येषां पुरुषाणां तु दुःखमेव भवति। *२ तन्नोपपद्येत यदि विषये आनन्दो भवेत्। सिद्धान्ते तु अग्निकीटस्याग्निस्पर्शेच्छा भवति। तदा तस्य चञ्चलायां बुद्धौ स्वरूपानन्दभानं न भवति। सिद्धे त्वग्निसंबन्धे क्षणमात्रमिच्छा दूरीभवति। तदा निश्चलायां तस्य बुद्धौ स्वरूपानन्दो भाति। अन्येषां पुरुषाणां त्वग्निसंबन्धेच्छा न भवति, किन्तु पदार्थान्तरसंबन्धेच्छास्ति। सा च पदार्थान्तरेच्छा अग्निसंबन्धान्न दूरीभवति। तस्माच्चञ्चलेऽन्तःकरणेऽग्निसंबन्धादानन्दो न भवति।