अथ यद्युच्यते यद्यप्यात्मा शरीरस्यैकदेश एव वर्तते। तथापि कस्तूरिकामोदवदात्मनो ज्ञानं कृत्स्नं शरीरं व्याप्नोति। ततश्च कृत्स्ने शरीरे अनुकूलप्रतिकूलयोः संबन्धस्यानुभवो भवतीति।

तदप्ययुक्तमेव। यत्र गुणिद्रव्यमस्ति तत्रैव गुणो वर्तते। तथा आत्मनो ज्ञानमप्यात्मनोऽन्यत्र न स्यात्। कस्तूरिकायाः सूक्ष्मो भागो यावन्तं देशं व्याप्नोति तावन्तमेव देशं कस्तूरिकामोदो व्याप्नोति। तस्मात्कस्तूरिकादृष्टान्तोऽत्र न घटते। अतश्च ‘आत्मा अणुः’ इति पक्षोऽयुक्त एव।

क्वचिच्छ्रुतौ ‘आत्मा अत्यन्ताणोरप्याणुः’ इति यदुच्यते तदात्मनो दुर्ज्ञेयत्वाभिप्रायेणोक्तम्। यथा अत्यन्ताणुवस्तूनां ज्ञानं मन्ददृष्टीनां पुरुषाणां न संभवति। तथा बहिर्मुखानां पुरुषाणामात्मज्ञानं न भवति। तस्मादणुसमान आत्मा इत्येव श्रुतेस्तात्पर्यम्; न ‘अणुपरिमाणः’ इति। “महतो महीयान्” (क. १.२.२०, श्वे. ३.२०), “ज्यायानाकाशात्”, “महान्तं विभुमात्मानम्” (क. १.२.२०), “स एषोऽनन्तोऽपर्यन्तः” इत्यादिना बहुषु स्थलेषु श्रुत्यैवात्मनो *१ व्यापकत्वप्रतिपादनात्। तस्मादात्मा नाणुपरिमाणः।

एवं च ‘आत्मा व्यापको नाना च’, ‘आत्मा मध्यमपरिमाणो नाना च’, ‘आत्मा अणुपरिमाणो नाना च’ इत्युक्तयोऽत्यन्तमसङ्गताः।