*१. न्यायमते घटेनेश्वरस्य संयोगे ईश्वरस्याभिन्ननिमित्तोपादानत्वमुक्तम्। तथा जीवाश्रितज्ञानसुखादिगुणानां जीवस्याभिन्ननिमित्तोपादानत्वमभिमतम्।

किञ्च यथास्मन्मते जीवस्य स्वप्नप्रपञ्चं प्रत्यभिन्ननिमित्तोपादानत्वमिष्टं तथेश्वरस्य जाग्रत्प्रपञ्चं प्रत्यभिन्ननिमित्तोपादानत्वं भवति।

*२. ननु दुःखतत्साधनपरिहारे वा सुखतत्साधनसम्पादाने वेच्छा दृष्टा। ईश्वरस्य तु दुःखतत्साधनयोरभावान्न तन्निवृत्तीच्छासंभवः। पर्याप्तकामत्वादीश्वरस्य नापि सुखतत्साधनसम्पादनेच्छा। अत ईश्वरस्येच्छा न कुत्रचिदपि युज्यते। बालानामकस्मादेव क्रीडायामिच्छावदीश्वरस्यापि जगत्सृष्टिरूपविनोदेच्छा निमित्तं विनैव भवतीत्यपि न।

यथा बालानां चित्ते आह्लादरूपसुखप्राप्तिनिमित्तकेच्छा भवति तथा पूर्णकामस्येश्वरस्याह्लादरूपसुखप्राप्तीच्छा न संभवतीति चेन्न। यथा कल्पवृक्षादिः स्वाश्रितपुरुषसङ्कल्परूपनिमित्तेन स्वस्वभावादेवाश्रितपुरुषमनोरथं पूरयति, तथेश्वरोऽपि प्राणिनां फलदानोन्मुखो यदा भवति तदा जीवादृष्टरूपनिमित्तेनैव स्वस्वभावादेव जगत्सृष्ट्यादिविषयकज्ञानेच्छाप्रयत्नादिकं करोति। ईश्वरीयेच्छाज्ञानप्रयत्नमध्ये एकैकापि व्यक्तिः सृष्ट्यारम्भकाले उत्पन्ना प्रलयपर्यन्तं तिष्ठति। तस्मादीश्वरेच्छाप्रयत्ना नित्या उच्यन्ते। किञ्चेश्वरीयेच्छादयो भूतभविष्यद्वर्तमानकालगतसकलपदार्थान् विषयीकरोति। अत एव सदा सृष्टिः प्रलयो वा, सदा शैत्यमौष्णं वा, सदा वृष्टिरवग्रहो वा न संभवति। किन्तु समयानुसारेणैव भवन्ति।