*१. विषयावच्छिन्नचैतन्यस्य वृत्त्यवच्छिन्नचैतन्येनाभेद एव प्रत्यक्षज्ञानलक्षणम्। स चाभेदः क्वचिदिन्द्रियद्वारा भवति। क्वचिच्छब्देन भवति क्वचिदिन्द्रियादिरूपबाह्यनिमित्तं विनैव शरीरान्तर्जायमानवृत्तिद्वारा भवति। तत्रापि प्रत्यक्षज्ञानमिति व्यपदेशो भवति।

चैतन्यस्य स्वरूपतो न कोऽपि भेदोऽस्ति। किन्तु विषयवृत्तिरूपो भयोपाधिप्रयुक्तभेदोऽस्ति। तयोरुपाध्योर्भिन्नदेशस्थत्वे तादृशोपाधिविशिष्टचैतन्ययोर्भेदव्यवहारो भवति। वृत्तेर्विषयाकारताकाले द्वयोरुपाध्योरेकदेशस्थत्वं भवति। तदैकदेशस्थोपाधिसहित - विषयचैतन्यवृत्तिचैतन्ययोरभेदो व्यवह्रियते। एवं विषयचैतन्येन सह वृत्तिचैतन्यस्य जायमानाभेद एव प्रत्यक्षज्ञानम् इति, अपरोक्षज्ञानम् इति, साक्षात्कार इति चोच्यते।

तदिदं प्रत्यक्षज्ञानलक्षणम् (१) इन्द्रियजन्यबाह्यघटादिप्रत्यक्षज्ञाने, (२) महावाक्यजन्यब्रह्मप्रत्यक्षज्ञाने, (३) प्रत्यक्षज्ञाने, (४) मायावृत्तिरूपेश्वरज्ञाने, (५) अविद्यावृत्तिरूपरज्जुसर्पादिज्ञाने चानुगतम्।

*२. ‘अहं दशमः’ इति दशमस्य स्वस्वरूपापरोक्षज्ञानं ‘दशमस्त्वमसि’ इति शब्दप्रमाणजन्यम्। नेन्द्रियैर्मनसा वा दशमप्रत्यक्षज्ञानं जायते। तथा हि, यदि शरीररूपो दशम इन्द्रियवेद्य इत्युच्यते तर्हि नेत्रेन्द्रियमात्रेण वेद्येत। तथा सति निमीलितनयस्यापि ‘दशमस्त्वमसि’ इति वाक्याद्दशमज्ञानं जायमानमसङ्गतं भवेत्। तस्माद्दशमज्ञानं नेत्रेण न जायते। मनस्तु न साक्षाद्वाह्यार्थग्रहणसमर्थम्। आन्तरमेव पदार्थ मनः साक्षात् गृह्णीयात्। देवदत्तयज्ञदत्तादिसंज्ञा अपि सूक्ष्मदेहसहितस्थूलदेहे दृश्यन्ते। ‘त्वम्’, ‘अहम्’ इत्यादिव्यवहारोऽपि स्थूलदेहे दृश्यते। स्थूलदेहस्य ज्ञानं मनसा साक्षान्न संभवति। तस्माद्दशमज्ञानं शब्दप्रमाणेनैव जायते। तत्र नेत्रं मनश्च सहायतां प्रतिपद्येते।

*३. सुखदुःखादयो बुद्धेरेव धर्माः, नात्मनः। अत एव ते बुद्धेः सत्त्वे जाग्रत्स्वप्रयोरेव प्रतीयन्ते। सुषुप्ते बुद्धेरभावात्सुखदुःखादिप्रतीतिर्नास्ति। तथा चोक्तम् –

रागेच्छासुखदुःखादि बुद्धौ सत्यां प्रवर्तते।
सुषुप्तौ नास्ति तन्नाशे तस्माद्बुद्धेस्तु नात्मनः॥ इति