ॐ गुरुपरमात्मने नमः
3.46.2
पञ्चविंशति तत्त्वानि
| मुख्यम् | आकाशः | वायुः | तेजः | आपः | पृथ्वी |
|---|---|---|---|---|---|
| आकाशः | शोकः | कामः | क्रोधः | मोहः | भयम् |
| … | शिरः | कण्ठः | हृदयम् | उदरम् | कटिः |
| वायुः | प्रसारणम् | धावनम् | स्थितिः | गमनम् | आकुञ्चनम् |
| तेजः | निद्रा | पिपासा | क्षुत् | कान्तिः | आलस्यम् |
| आपः | लाला | स्वेदः | मूत्रम् | शुक्रम् | रक्तम् |
| पृथ्वी | लोम | त्वक् | नाड्यः | मांसम् | अस्थि |
- आकाशंशेन आकाशसंबन्धे शोकः, वाय्वंशसंबन्धे कामः, तेजोऽशसंबन्धे क्रोधः, अबंशसंबन्धे मोहः, पृथिव्यंशसंबन्धे भयम्।
- वाय्वंशेन आकाशादिसंबन्धे क्रमेण प्रसारणं, धावनं, स्थितिः, गमनं, आकुञ्चनम्।
- तेजोंशेन निद्रा, पिपासा, क्षुत्, कान्तिः, आलस्यम्।
- अबंशेन लाला, स्वेदः, मूत्रं, शुक्रं, रक्तम्।
- पृथिव्यंशेन लोम, त्वक्, नाड्यः, मांसं, अस्थि चेति।
what are the 25 parts
- With akāśa as the main part, it combines with ākāśa to form sorrow, vāyu to form desire, tejas to form anger, jala to form delusion and pr̥thvī to form fear.
- With vāyu as the main part, it combines with ākāśa etc to form the fives kinds of motion – expanding, running, staying, moving and contracting.
- With tejas as the main part – sleep, thirst, hunger, lustre and laziness.
- With water as the main part – saliva, sweat, urine, semen and blood.
- With pr̥thvī as the main part – hair, skin, nerves, flesh and bone.
Note: The vicāra candrodaya rationalizes these mappings, and this is also given as a footnote to āvarta 272 on page 161 of the samskr̥ta vicāra sāgara. We have chosen to omit it here. For example, when there is sorrow, there is emptiness, and therefore, śoka (sorrow) is mapped to ākāśa.
