ॐ गुरुपरमात्मने नमः
2.33.2
प्रकृतिः कतिधा
इयं प्रकृतिः (i) माया (ii) अविद्या (iii) तथा तमःप्रधाना प्रकृतिः इति विभज्यते। यत्र शुद्धसत्वगुणप्रधाना माया। मलिनसत्त्वप्रधाना अविद्या। तमोगुणप्रधाना प्रकृतिः।
क्षत्रियशूद्रमन्त्रिभ्यां अनभिभूतो ब्राह्मणः राजा यथा, तथा रजस्तोभ्यां अनभिभूतः सत्त्वगुणः यश्च रजस्तमसी अभिभवति सः शुद्धसत्त्वगुणः।
रजस्तमोभ्यां शूद्रराजकुमाराभ्यां अभिभूतः ब्राह्मणमन्त्री यथा, तथा रजस्तमोभ्यां अभिभूतः सत्त्वः मलिनसत्त्वगुणः।
How many kinds of prakr̥̄ti are there
Prakr̥̄ti is divided into māyā, avidyā and prakr̥ti. Māyā is dominated by shuddha sattva guṇa. Avidyā is dominated by malina sattva guṇa, and prakr̥ti is dominated by tamo guṇa.
सो प्रकृति *१ माया और *२ अविद्या औ *३ तमःप्रधानप्रकृतिरूपकरि विभागकूं पावति है ।
तिन मैं – १. जो शुद्धसत्त्वगुणयुक्त सो माया है । औ २. जो मलिनत्त्वगुणयुक्त सो अविद्या है । औ ३. जो तमोगुणकी मुख्यताकरि युक्त है । सो तमःप्रधानप्रकृति है॥
तिप्पणी
- Śuddha sattva guṇa is like a brāhmaṇa king who is not defeated by kṣatriya (rajas) and śūdra (tamas) ministers, but who defeats those ministers.
- Malina sattva guṇa is like a brāhmana minister who is defeated by two śūdra kṣatriya princes (rajas + tamas).
सत्त्वशुद्धाविशुद्धिभ्यां मायाऽविद्ये च ते मते (पञ्चदशी १.१६)
तमःप्रधानप्रकृतेः (पञ्चदशी १.१८)
तमःप्रधानप्रकृतिविशिष्टात्परमात्मनः (सर्ववेदान्तसिद्धान्तसारसङ्ग्रहः ३३५)
