यः साङ्गवेदाध्यायी तदर्थज्ञो जीवब्रह्मैक्यविषयकदृढतरनिश्चयात्परिनिष्ठितात्मसाक्षात्कारवान् स एव *१ गुरुः।

न हि वेदाध्ययनवत्त्वमात्रेणात्मज्ञानशून्यो गुरुर्भवति। आत्मज्ञोऽपि वेदाध्ययनशून्यः, स्वयं मुक्तोऽपि परोपदेशयोग्यगुरुर्न स्यात्; यतो जिज्ञासुशिष्यहृद्गतसन्देहनिवर्तनक्षमाणां युक्तीनां प्रतिभानं वेदाध्ययनशून्यस्य न जायते। सन्देहशून्यस्योत्तमसंस्कारवतश्चरमजन्मनो जिज्ञासोरुपदेशे समर्थोऽप्ययम्, साधारण्येन सर्वमुमुक्षुजनोपदेशसामर्थ्याभावान्नाचार्यो भवितुमर्हति। तस्माद्वेदाध्ययनसम्पन्न आत्मज्ञश्चैवाचार्य इत्युच्यते। स हि शिष्यबुद्धिगतपञ्चविधभेदात् *२ नानायुक्तिभिर्निवर्तयितुं समर्थः स्यात्।

ते च भेदाः (१) जीवेश्वरभेदः, (२) जीवानां परस्परभेदः, (३) जीवजडभेदः, (४) ईश्वरजडभेदः, (५) जडानां परस्परभेद इति। सर्वानेतान् भेदान् खण्डयितुं स एव समर्थः। भेदश्च *१ भयहेतुः।

“उदरमन्तरं कुरुते “ (तै. ब्र. ७) “ द्वितीयाद्वै भयं भवति” (बृ. १.४.२) इत्यादिश्रुतिभ्यः। तस्माद्भेदोऽवश्यं खण्डनीयः। उक्तलक्षण एवाचार्यः स्वशिष्यं ‘अविद्यादिसर्वमलशून्याद्वितीयब्रह्मैवाहमस्मि इति साक्षादपरोक्षानुभववन्तं कर्तुं शक्नुयात्। तादृशसाक्षात्कारवानेव शिष्यः, ‘सर्वोऽपि संसारो दृश्यप्रपञ्चो द्वैतः स्वप्नादिवन्मयि चिन्मात्रे स्वाज्ञानवशान्मिथ्या प्रतिभासते´ इति साक्षाज्जानीयात्। ईदृशाद्भुतदुर्दर्शस्वात्मतत्त्वोपदेष्टैव आचार्य इत्युच्यते। संसारमहाग्राहग्रस्तं शिष्यं तन्मुखाज्जीवब्रह्माद्वैतोपदेशेन *२ यो मोचयति स एव गुरुः।

बहवो गुरवः सन्ति शिष्यवित्तापहारकाः।
दुर्लभोऽयं गुरुर्देवि शिष्यहृत्तापहारकः॥ (गु. गी. १६०)
इति स्मृतेः।