ॐ गुरुपरमात्मने नमः
1.2-3
मोक्षः कः
सकलजनानां दुःखनिवृत्तौ सुखावाप्तौ च ईदृशी इच्छा जायते। मोक्षः सर्वदुःखनिवृत्तिः परमानन्दप्राप्तिश्च। स एव परमं प्रयोजनम्।
अज्ञानसहितं जन्ममरणादिकं दुःखम्। तस्य निवृत्तिः बाधरूपा मिथ्यात्मकनिश्चयभूता।
(कल्पितनामरूपात्मकसकलवस्तुनिवृत्तिरपि तदधिष्ठानचिन्मात्रमेव, न ततोऽतिरिक्ता इति सिद्धम्। तदुक्तं वार्तिके – “अधिष्ठानावशेषो हि नाशः कल्पितवस्तुनः” इति)
परमानन्दः परमप्रेमास्पदीभूतविषयः। तस्य नित्यप्राप्तस्य प्राप्तिः स्वकण्ठाभरणं यथा। कर्तृत्वभोक्तृत्वादिरहितं स्वस्वरूपावस्थानं मोक्षः।
केचन वैकुण्ठब्रह्मलोकादिप्राप्तिं एव मोक्षं मन्यन्ते। किञ्च तद्वेदविरुद्धम्॥
What is mokṣa
All people desire freedom from sorrow, and the attainment of happiness. Freedom from sorrow, and the attainment of happiness is called mokṣa (liberation).
Sorrow is ajñāna (the cause) along with (it’s effects) such as birth and death. The removal (nivr̥tti) of ajñāna is the conviction of it’s falsity (mithyātva).
(Removing all things that are superimposed names and forms is nothing other that the underlying consciousness, and is none other. As the vārtikā declares – “destruction of what is kalpita is nothing other than it’s adhiṣṭhāna’s avaśeṣa.”)
Paramānanda (the highest ānanda) is the object of the greatest affection. Obtaining paramānanda is the acquisition of that which already exists. ānanda is like the ‘lost’ necklace found out of sight around one’s own neck. Mokṣa is abiding in one’s own svarūpa, devoid of thoughts of doership, enjoyership etc.
Some others think that mokṣa is reaching higher lokas such as vaikuṇṭha and brahma loka. But, this is opposed to the teachings of the vedas.
सर्वदुःखनकी निवृत्ति औ परमानंदकी प्राप्ति सो क्या है
प्रश्नः – सर्वपुरुषनकू किसकी इच्छा होवे है
उत्तरः सर्वपुरुषनकूं सर्वदुःखनकी निवृत्ति औ परमानंदनकी प्राप्तिकी इच्छा होवैहै ॥
उत्तरः – सर्वदुःखैनकी *६ निर्वृति *७ और परमानंद *८ की प्राप्ति *९। यह मोक्षका *१० स्वरूप है
*६. अज्ञानसहित जन्ममरणादिक दुःख कहिये हैं
*७. मिथ्यापनैका निश्चयरूप बाध निवृत्ति है॥
*८. परमप्रेमका विषय परमानंद है॥
*९. इहां कंठभूषणकी न्याई नित्यप्राप्तकी प्राप्ति मानी है ।।
*१०. कर्त्ताभोक्तापननैआदिकअन्यथा भावकूं छोडि के स्वस्वरूपसैं स्थितिही मोक्ष है। कितनैक लोक तौ स्वर्ग वैकुंठ गोलोक ब्रह्मलोक आदिककी प्राप्तिकूं मोक्ष जानते हैं। सो वेदसै विरुद्ध है । ऊपर कह्या मोक्षक स्वरूप वेदअनुसारी है॥
